آیا سی‌تی اسکن هم سرطان‌زاست؟

از آغاز دوران صنعتی شدن، تمایل به کشف و اختراعات تازه به حد قابل‌توجهی افزایش یافت و از ایده‌های جدید، بلافاصله استقبال می‌شد. گرچه بسیاری از ابداعات انجام شده در این مقطع زمانی، در نهایت برای بشر کارگشا بودند، اما با گذر سال‌ها، به تدریج عوارض و مشکلات آنها نیز آشکار شد. بروز مشکلات متعدد و گاه فجایع انسانی در پی استفاده ناصحیح از ابداعات و اختراعات نو، باعث شد که نیاز به تامین امنیت و سلامتی استفاده‌کنندگان، در درجه اول توجه قرار گیرد.

گسترش علم و دقیق‌تر شدن روش‌های اندازه‌گیری، هر روز یکی از تجربیات گذشته ما را به چالش می‌کشد و حتی مرسوم‌ترین رفتارهای روزمره ما را نیز زیر سوال می‌برد. مهم‌ترین سوال این است: مرز میان سلامتی و خطر، کجاست؟

در هفته گذشته نتیجه دو تحقیق جداگانه در ایالات متحده، باعث شد تا نگرانی‌های زیادی در میان بیماران این کشور ایجاد شود. در شرایطی که تا چند وقت پیش، بیمارستان‌های ایالات متحده از تبلیغات پرزرق و برق خود برای تشویق بیماران به انجام «سی‌تی‌اسکن تمام بدن» یا انجام تصویربرداری‌های پیشگیرانه استفاده می‌کردند، چاپ دو مقاله در نشریه «آرشیو طب داخلی» نگرانی‌های جدیدی را در مورد احتمال بروز سرطان در اثر انجام سی‌تی‌اسکن برانگیخت.

● ۲۹۰۰۰ مورد سرطان در یک سال؟

در روز ۱۴ دسامبر در مقاله‌ای که در نشریه آرشیو طب داخلی چاپ شد، تخمین زده شد که سی‌تی‌اسکن‌های انجام شده در سال ۲۰۰۷، در سال‌های آینده باعث بروز بیش از ۲۹۰۰ مورد سرطان و قریب به ۱۵۰۰ مورد مرگ در شهروندان ایالات متحده خواهد شد. در این مقاله بیان شد که آمریکایی‌ها با انجام انواع تصویربرداری‌های مبتنی بر اشعه ایکس و به ویژه انجام سی‌تی‌اسکن، بیش از حد در معرض پرتوهای سرطان‌زای اشعه ایکس قرار می‌گیرند.

دکتر ریتا ردبرگ، درباره این تحقیق انجام شده می‌گوید: «آنچه مشخص شده است آن است که میزان پرتوهای منتشر شده از دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن، بسیار بیش از آن چیزی است که سابق بر این تصور می‌شد. این یافته‌ها با افزایش میزان سرطان‌های مختلف همراه است. سالانه میلیون‌ها مورد سی‌تی‌اسکن در این کشور انجام می‌شود و میزان آنها نیز رو به افزایش است.

حرف‌های خانم دکتر ردبرگ چندان نادرست به نظر نمی‌رسد. تعداد دفعات انجام سی‌تی‌اسکن در آمریکا، از بسیاری از کشورهای جهان بیشتر است و این روند در سال‌های اخیر، افزایش فراوانی نشان داده است. برای مثال، تنها در سال ۲۰۰۷ بیش از ۷۰ میلیون مورد سی‌تی‌اسکن در ایالات متحده انجام شده است، در حالی که تعداد سی‌تی‌اسکن‌های انجام شده در سال ۱۹۸۰ تنها سه میلیون مورد بود. این مقدار تقریبا ۱۰ برابر تعداد سی‌تی‌اسکن‌های انجام شده در منطقه بریتانیا، در مدت مشابه است. به نظر می‌رسد علت اصلی این افزایش، مانند سایر مشکلات موجود در امر بهداشت در آمریکا، زیر سر نظام سلامت این کشور باشد. میزان مبالغ پرداختی به پزشکان و رادیولوژیست‌های آمریکا بر اساس سیستم پرداخت بر اساس میزان خدمات است. در واقع پزشکان به ازای میزان خدماتی که به بیماران عرضه می‌کنند، افزایش درآمد خواهند داشت. در نتیجه درخواست هرگونه تصویربرداری، مانند سی‌تی‌اسکن، باعث ایجاد درآمد جداگانه‌ای برای پزشک خواهد شد و این می‌تواند توجیه‌کننده تمایل پزشکان ایالات متحده به تجویز موارد متعدد سی‌تی‌اسکن باشد.

تخمین‌هایی نیز درباره نسبت ابتلای بیماران در این تحقیق به چشم می‌خورد. برای مثال از میان ۲۹۰۰۰ بیماری که تصور می‌شود در اثر انجان سی‌تی‌اسکن، به سرطان مبتلا خواهند شد، ۱۴۰۰۰ مورد در اثر سی‌تی‌اسکن شکم و لگن، ۴۱۰۰ مورد در اثر سی‌تی‌اسکن قفسه سینه و ۴۰۰۰ مورد در اثر سی‌تی‌اسکن مغز خواهد بود. ۲۷۰۰ مورد نیز در اثر انجام سی تی آنزیوگرافی - بررسی عروق قلب با کمک سی‌تی‌اسکن - به سرطان دچار خواهند شد. البته این مساله به نظر منطقی خواهد بود زیرا میزان تشعشع پرتوهای ایکس در انواع مختلف سی‌تی‌اسکن، با توجه به عضو مورد بررسی متفاوت است. برای مثال، میزان پرتوهای دریافت شده در سی‌تی‌اسکن سر برابر ۱۵۰rem ( واحد اندازه‌گیری پرتوها) خواهد بود. این مقدار برای سی‌تی‌اسکن شکم و لگن، ۹۹۰rem و در مورد سی‌تی‌اسکن شکم در نوزادان ۲۰۰۰rem است، در حالی که طی انجام یک عکس ساده قفسه سینه تنها ۱۰ rem اشعه جذب بدن انسان می‌شود.

شایع‌ترین انواع سرطان‌های احتمالی نیز سرطان ریه (۶۲۰۰ مورد)، روده بزرگ (۳۵۰۰ مورد) و لوکمی یا سرطان خون (۲۷۰۰ مورد) خواهد بود.

● اقدامات تشخیص یا زیاده‌روی؟

در مقابل چاپ این مقالات موضع‌گیری‌های متفاوتی صورت گرفت. آنچه که بیش از همه باعث نگرانی جامعه پزشکی شده بود، ممانعت بیماران از انجام تصویربرداری‌های تشخیصی، حتی در موارد لازم و ضروری بود. واقعیت آن است که سی‌تی‌اسکن - و البته سایر تصویربرداری‌های تشخیصی - کمک شایانی به تشخیص بیماری‌های مختلف و درمان به موقع آنها کرده است. گرچه تصویربرداری‌هایی مانند سونوگرافی و MRI - که بدون استفاده از اشعه ایکس صورت می‌گیرند - روش‌های بسیار کم‌خطرتری نسبت به سی‌تی‌اسکن هستند، اما سی‌تی‌اسکن همچنان جایگاه قبلی خود را در طب پیشرفته امروزی حفظ نموده است. به ویژه نسل جدید تصویربرداری با اشعه ایکس، موسوم به سی‌تی‌اسکن سه بعدی، در انجام عمل‌های جراحی و یا تشخیص بیماری‌ها بدون نیاز به جراحی، بسیار کمک‌کننده بوده است.

گرچه تخمین زده شده است که میزان اشعه دریافتی توسط یک آمریکایی در طول سال، برابر با قرار گرفتن در فاصله ۴/۲ کیلیومتری از انفجار یک بمب اتمیست، اما انجمن رادیولوژیست‌های آمریکا که بیش از ۳۴۰۰۰ متخصص رادیولوژی در آن عضو هستند، معتقد است هنوز هیچ تحقیق جامع و کاملی نتوانسته است بین انجام سی‌تی‌اسکن و بروز سرطان ارتباط مستقیمی کشف کند.
دکتر فیشرمن، عضو این انجمن معتقد است احتمال مرگ در اثر بیماری‌های ناشی از سی‌تی‌اسکن بسیار کمتر از احتمال مرگ در اثر بیماری‌هایی است که بدون استفاده از سی‌تی‌اسکن، کشف نشده باقی می‌مانند. به ویژه اینکه امروزه شرکت‌های تولید کننده دستگاه‌های تصویربرداری با استفاده از تکنولوژی‌های جدید، دستگاه‌هایی ساخته‌اند که میزان تشعشعات آن بسیار کمتر از دستگاه‌های چند سال قبل است.

آنچه مشخص است، تا زمان تایید یا رد نهایی نتایج این تحقیقات و با توجه به نقش فراوان سی‌تی‌اسکن در طب امروز، بهترین توصیه، پرهیز از انجام موارد غیر ضروری سی‌تی‌اسکن است.

● بیتل ها در خدمت پزشکی

سی تی اسکن، در اصل مخفف عبارت تصویربرداری کامپیوتریست. این تکنولوژی جدید، در سال ۱۹۷۲ و در انگلستان ابداع شد. در این نوع تصویربرداری؛ مقاطع ۲ بعدی متعددی که از بافت‌ها تهیه می‌شود به کمک کامپیوتر، نوعی تصویر سه بعدی را ایجاد خواهد کرد. به نظر می‌رسد بشر در زمینه پیشرفت دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن، تا حدود زیادی مدیون گروه موسیقی بیتل‌ها باشد. هزینه اصلی تحقیقات روی این دستگاه، توسط موسسه EMI پرداخت شد. این موسسه، که طیف وسیعی از فعالیت‌های فرهنگی و علمی را پوشش می‌داد، قسمت اعظمی از بودجه به دست آمده را مدیون فروش صفحه‌های گرامافون آثار گروه بیتلز بود. امروزه در شاخه‌های مختلف پزشکی، از سی‌تی‌اسکن به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین و غیرتهاجمی‌ترین روش‌های تصویربرداری استفاده می‌شود.