آشنایی با خواص گیاه سُداب

سداب، گیاهی علفی بومی قاره اروپاست. از این گیاه که بوی نامطبوعی دارد، در زمان قدیم برای مقابله با بیماری‌های مسری از جمله طاعون استفاده می‌شد. این گیاه بیش از 80 ناراحتی را برطرف می‌کند که به بعضی از آن‌ها در این مطلب اشاره شده است.

---

گیاه‌شناسی

سداب گیاهی است علفی و دائمی به ارتفاع تا حدود یک متر. برگ‌ها ضخیم و گوشت‌دار و بدون دندانه هستند که در قسمت‌های بالای ساقه به صورت ساده و در قسمت‌های پایین چند قطعه‌ای می‌باشند. رنگ برگ و ساقه‌ها سبز مایل به آبی و کدر و رنگ گل‌ها زرد است. میوه سداب به صورت کروی و متشکل از پنج برچه است که درون آن دانه‌هایی به رنگ قهوه‌ای وجود دارد. کلیه قسمت‌های هوایی گیاه بوی نامطبوعی دارد.

سداب بومی نواحی جنوب اروپاست، ولی در حال حاضر در مناطقی از مدیترانه، اروپا و آسیا به وفور پراکنده است و در نواحی شمالی ایران نیز رویش دارد.

نام فارسی: سُداب، سیاب

نام علمی: Ruta graveolens

نام عمومی: Rue

نام انگلیسی: Rue

نام عربی: سُداب (Sodab)

نام فرانسوی: Rue officinale

نام آلمانی: Echte- raute

نام خانواده: Rutaceae (مرکبات)

ترکیبات مهم

ترکیبات مهم قسمت هوایی سداب شامل کومارین‌ها، فورانوکومارین‌ها، آلکالوئیدهای فورانوکینولین، فلاونوئیدها و به خصوص روتین، اسیدهای کاپرینیک، کاپریلیک و پلارگونیک، ویتامین K، ویتامین P و اسانس می‌باشد که مهم‌ترین ماده آن متیل نونیل کتون است که در عطرسازی و طعم‌دهنده‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سداب دارای اثرات ضدکرم، ضداسپاسم، ضدنفخ، قی‌آور، قاعده‌آور، آرام‌بخش، ضدالتهاب، محرک، ضدمیکرب، کاهش پرفشاری خون و جلوگیری از باروری است

تاریخچه

Rue از لغت یونانی Reuo به معنی آزاد شدن گرفته شده است. در گذشته دانشمندان زیادی مصرف این گیاه را توصیه می‌کردند و بر این باور بودند که بسیاری از بیماری‌ها را درمان می‌کند. شاید علت نام‌گذاری گیاه (آزاد شدن) هم همین باشد. در زمان باستان سداب را در موارد زیادی، از جمله مشکلات قاعدگی، کمی اشتها، اسپاسم، مشکلات گردش خون، مشکلات هضم غذا، تب، پرفشاری خون، دندان‌درد، ضعف قلب، آرتریت، زخم‌ها و بیماری‌های پوستی استفاده می‌کرده‌اند.

در کشور عراق آن را برای تلقین و دلگرمی و جرأت، همراه سربازان می‌کردند. کاربردهای دیگر سداب در قدیم برای دفع چشم بد، رفع حسادت‌ها، شکستن طلسم و جادو و این‌گونه موارد بوده است. استفاده مهم دیگری که در قدیم از سداب می‌شد، برای کاهش و تسکین قوای شهوانی بود. به خصوص گروه‌های مذهبی برای غلبه بر خواهش‌های نفسانی از این گیاه در غذاهای خود استفاده می‌کردند. سداب در طب سنتی ایران به عنوان نیرودهنده و بندآورنده خونریزی به صورت خوراکی و به عنوان درمان زخم‌ها و مشکلات پوستی به صورت موضعی مورد مصرف بوده است.

داروشناختی و اثرات مهم

سداب دارای اثرات ضدکرم، ضداسپاسم، ضدنفخ، قی‌آور، قاعده‌آور، آرام‌بخش، ضدالتهاب، محرک، ضدمیکرب، کاهش پرفشاری خون و جلوگیری از باروری است.

در یک گزارش خارجی از کاربرد سداب به عنوان ضد باروری در طب سنتی ایران چنین نقل شده است:

در طب سنتی ایران گیاه سداب یکی از گیاهان دارویی ضد بارداری در هر دو جنس مرد و زن بوده است. زنان به دو صورت خوراکی و استفاده در واژن و مردان نیز به دو صورت خوراکی و استفاده موضعی آن را مصرف می‌کرده‌اند. در یک مطالعه جدید کاهش تحرک قابل‌توجه اسپرم‌ها به وسیله عصاره آبی برگ سداب به اثبات رسیده است.

با توجه به نتیجه اخیر می‌توان گفت که باور مردم باستان در مورد کاهش میل جنسی و قوای شهوانی ممکن است به این مسئله ارتباط داشته باشد.

امروزه در هومیوپاتی از سداب در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود.

طریقه و میزان مصرف

جوشانده: جوشانده 5/0 تا یک گرم از پودر برگ در روز.

عصاره الکلی: 5/0 تا 1 میلی‌لیتر تا سه بار در روز.

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده

سقط‌کننده، آلرژی‌زا، ضددرد، کاهش‌دهنده میل جنسی، ضدباکتری، ضدشکنندگی عروق موئینه، ضدبارداری، ضدحساسیت، حساسیت‌زا، ضدالتهاب، ضداسپاسم، آنتی‌اکسیدان، ضدنفخ، ضدسرفه، قی‌آور، معرق، قاعده‌آور، افزایش‌دهنده حافظه، حشره‌کش، محرک، مقوی معده، کرم‌کش، بندآورنده خون‌ریزی و شل‌کننده عضلات.

ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به سداب چنین گفته است:

سداب یا فیجن که انواع دارد، بهترین نوع آن کاشتنی است که در همسایگی درخت انجیر است. طبیعت آن گرم و خشک و دارای خاصیت بادشکن می‌باشد. با روغن و عسل قاطی کنند، برای زخم‌ها مفید است. خوردن و یا ضماد آن با عسل برای درد مفاصل سودمند است. با سرکه در بینی کنند، خون‌دماغ بند آید. آب پشت را می‌خشکاند و قطع می‌کند. آرزوی جماع را به کلی از بین می‌برد. پیچش و درد روده را علاج است. خاصیت قابض دارد. با عسل مخلوط کنند، زخم معده را شفا دهد. سداب را در روغن زیتون بجوشانند و بخورند، داروی کرم است. با زهرها مقاومت می‌کند. زیاده خوردن آن سم قاتل است.

در کتاب مخزن‌الادویه راجع به سداب چنین آمده است:

سداب که به یونانی فیجن گویند، سه نوع است. بهترین آن کاشتنی سبز تازه تندبوست که نزدیک به درخت انجیر روییده باشد. طبیعت آن گرم و خشک است. دارای خواص مقوی معده، ضد نفخ، قاعده‌آور، ادرارآور، خشک‌کننده آب پشت، سقط‌جنین کننده، رفع درد مفاصل، ضد کرم، مقوی هضم، ضد سموم و مانع آبستنی می‌باشد. مداومت بوییدن آن باعث ضعف بینایی و تاریکی قلب می‌شود و ضماد برگ آن جهت کاهش درد گزیدن عقرب و رتیل و سگ هار مفید است. جوشانده برگ آن در سرکه و استنشاق آن در بینی (چکاندن در بینی) در بند آمدن خون‌دماغ سودمند است.

حساسیت‌های پوستی حتی ممکن است در اثر تماس گیاه با پوست یا بدن ایجاد شود. همچنین استنشاق بوی گیاه ممکن است باعث حالت تهوع و استفراغ گردد. با توجه به عوارض شدید این گیاه توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه آن پرهیز گردد

دیگر خواص سداب

* با بهبود عملکرد سیستم گوارشی، اشتها را باز می‌کند.

* قرار دادن برگ‌های تازه آن روی پیشانی، سردرد شدید را تسکین می‌دهد.

* سرفه و برونشیت حاد را با قرار دادن کمپرس سرد جوشانده آن روی پوست، برطرف کنید.

* درد روماتیسم، تپش قلب، سرگیجه و سردردهای مربوط به یائسگی را بهبود می‌بخشد.

* نوعی فلاوونوئید به نام روتین در آن، جریان خون مویرگ‌ها را تقویت می‌کند؛ بنابراین مانع بروز واریس می‌شود.

* کمپرس دم کرده آن روی چشم، خستگی چشم را برطرف می‌کند. قدرت بینایی را تقویت می‌کند.

* نفخ معده را رفع می‌کند.

احتیاط

حساسیت‌های پوستی حتی ممکن است در اثر تماس گیاه با پوست یا بدن ایجاد شود. همچنین استنشاق بوی گیاه ممکن است باعث حالت تهوع و استفراغ گردد. با توجه به عوارض شدید این گیاه توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه آن پرهیز گردد و در صورت موجود بودن داروهای صنعتی این گیاه، از آن‌ها با احتیاط مصرف شود.

سمیت و عوارض جانبی

کلیه قسمت‌های هوایی سداب سمی بوده و مصرف خودسرانه و خارج از حد دارویی می‌تواند خطرات جدی به دنبال داشته باشد. از مهم‌ترین عوارض جانبی گزارش‌شده می‌توان سقط‌جنین، حساسیت‌های شدید پوستی، مسمومیت کلیوی، مسمومیت کبدی، افزایش ضربانات قلب، افزایش پتاسیم خون و در مواردی مرگ را نام برد.

فرآوری: مریم مرادیان نیری

نقش سویا در کاهش عوارض دوران یائسگی

یائسگی عبارت است از قطع دائمی قاعدگی؛ که به دو دسته تقسیم می شود:

- یائسگی فیزیولوژیک یا طبیعی.

- یائسگی ناشی از برداشتن تخمدان ها در سنین قبل از یائسگی که مصنوعی است و در این مورد، قطع قاعدگی در اثر در آوردن و نبود تخمدان ها است.

در مورد یائسگی فیزیولوژیک که در اثر پیری ایجاد می شود و بیشتر از مورد دوم وجود دارد ، باید گفت که سن متوسط یائسگی 51 سالگی است، اما حدود 4 درصد زنان قبل از 40 سالگی دچار یائسگی زودرس می شوند.

مشکلات عمده ی این دوران عبارتست از : گر گرفتگی و پوکی استخوان.

به احساس گرمای شدید در قسمت فوقانی بدن به مدت 30 ثانیه تا 5 دقیقه ، گر گرفتگی گفته می شود.

پوکی استخوان از دیگر عوارض مهم این دوران است. هر سال که از یائسگی می گذرد، حدود 5/1-1 در صد از توده ی استخوانی از دست می رود و در 65-60 سالگی ممکن است شکستگی های استخوانی در ستون مهره ها ایجاد شود.

به دلیل شایع بودن این عوارض، محققان درصدد پیدا کردن مواد و راه هایی برای درمان یا پیشگیری از آنها هستند. از جمله ی این مواد می توان به سویا اشاره کرد.

نقش سویا چیست؟

سویا به عنوان یک غذای اصلی و مهم در بسیاری از کشورهای آسیایی مصرف می شود که دارای مواد مغذی با ارزشی مانند پروتئین است. پروتئین سویا اسید آمینه های ضروری مورد نیاز بدن را تامین می کند. هنگامی که سویا به همراه برنج مصرف می شود، پروتئین آن با پروتئین فرآورده های گوشتی برابری می کند، در حالی که میزان کلسترول و چربی آن پایین است.

مواد موجود در سویا از سرطان های وابسته به هورمون مانند سرطان سینه و سرطان پروستات جلوگیری می کنند.

از دیگر اثرات مهم سویا، کاهش عوارض ناشی از یائسگی از جمله گر گرفتگی است. معمولاً برای کاهش این عارضه در این دوران ، داروهای هورمونی تجویز می شود. سویا دارای موادی است که بدون ایجاد مشکلات ناشی از استروژن (هورمون زنانه که در داروها هم هست) حالت گر گرفتگی را در خانم ها کاهش می دهد. البته برای داشتن این اثر بایستی سویا به طور مداوم مصرف شود.

در دوران قبل از یائسگی نیز بسیاری از زنان دچار بعضی اختلالات هورمونی می شوند که به علت شرایط فیزیولوژیک بدن است. بررسی ها نشان داده مصرف سویا در این دوران نیز، می تواند سطح هورمون بدن زنان را تنظیم کند.

سویا می تواند از پوکی استخوان دوران یائسگی جلوگیری کند. تحقیقات نشان داده است که سویا اثر محافظتی بر روی سطح استخوان حیوانات دارد، ولی صد در صد ثابت شده نیست.

بیشترین اثر سویا کاهش گر گرفتگی دوران یائسگی است . کمی هم در درمان واژنیت موثر است که یک التهاب دستگاه تناسلی و از ناراحتی های شایع این دوران است. علت واژنیت کاهش سطح هورمون استروژن است و تا حدودی با اثرات مشابه هورمونی مواد موجود در سویا ، این عارضه بر طرف می شود.

تمامی این اثرات فقط با مصرف مداوم و طولانی مدت سویا دیده می شود. از مصرف محصولات سویا هیچ گونه عارضه ی خطرناکی گزارش نشده است، مگر افراد کمی که امکان دارد به سویا حساسیت داشته باشند و در این صورت باید از مصرف آن خودداری کنند.

مشکلات قلبی – عروقی از دیگر عوارض دوران یائسگی هستند. بررسی ها ثابت کرده، پروتئین سویا می تواند از بیماری قلبی- عروقی جلوگیری کند. در یک بررسی، کلینیک تغدیه ی آمریکا دو گروه را در نظر گرفتند. یک گروه پروتئین سویا را مصرف کردند و گروه دوم پروتئین شیر را. مشاهده شد در گروه اول میزانLDL ( کلسترول بد) بیشتر کاهش پیدا کرده است.

در بررسی دیگری ، در یک دوره به 94 خانم یائسه ی سالم ( که سیگار و هورمون خارجی مصرف نمی کردند) روزانه فقط 42 گرم پروتئین سویا یا پروتئین شیر دادند و برای ثبات وزن، مصرف سایر منابع انرژی محدود شد. پس از 12 هفته، میزانLDL کاهش یافته بود ولی میزان بقیه ی مواد تغییری نکرده بود. ولی میزان کاهشLDL در صورت مصرف پروتئین سویا بیشتر از پروتئین شیر بود.

در طی این بررسی ها پزشکان این مرکز تغذیه به این نتیجه رسیدند که به دلیل کاهش میزانLDL پس از مصرف سویا ، احتمال خطر بیماری قلبی – عروقی نیز کاهش می یابد.

فواید سویا برای بیماری های مختلف

سویا از انواع حبوبات است که محل کشت اولیه آن در آسیا بوده، اما تولید انبوه آن در ایالات متحده آغاز شد. سویا را می توان یک دانه ی همه کاره نامید که از آن می توان در مواد غذایی مختلف و روغن های خوراکی استفاده نمود.

آیا سویا برای شما مفید است؟

سویا گذشته از این که غذایی کامل و سرشار از پروتئین است ،هیچ نوع چربی مضری ندارد و روغن آن جزء چربی های اشباع نشده به شمار می رود.

اما سویا کارهای بسیار زیاد دیگری را نیز انجام می دهد. در این قسمت، فواید سویا را که از نظر علمی ثابت شده، برای شما بیان می کنیم.

سویا خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش می دهد

جایگزینی محصولات حیوانی با سویا، باعث افزایش کلسترول خوب یا HDL در بدن می شود.

این نظریه در سال 1999 در آمریکا ثابت شد و اداره بهداشت حق ترویج و تبلیغ سویا را بر روی اتیکت های غذایی به شرکت های آمریکایی واگذار کرد. در همین زمان سویا، به عنوان یک غذای مناسب برای بیماران قلبی معرفی شد.

سویا سرشار از پروتئین است و کلسترول و هیچ نوع چربی مضری ندارد. علاوه بر این باعث افزایش کلسترول خوب یا HDL در بدن می شود.

سویا از بروز سرطان پروستات جلوگیری می کند

در بیش از 40 نوع تحقیق مختلف ثابت شده است که سویا باعث بهبود عملکرد پروستات می شود، زیرا حاوی مقادیر زیادی ایزوفلاوون است. ایزوفلاوون، یک نوع آنتی اکسیدان برجسته و موثر در جلوگیری از ایجاد غدد سرطانی در پروستات است. پروتئین سویا از ترشح آنزیم هایی که باعث تحریک رشد نابهنجار سلول های تشکیل دهنده پروستات می شوند، جلوگیری می کند. میزان پایین سرطان پروستات در مردان آسیایی، گویای استفاده آنها از این ماده غذایی بی نظیر است.

سویا سلامت استخوان ها را تضمین می کند

مطالعات آماری نشان می دهد که مصرف سویا در خانم های یائسه از بروز پوکی استخوان در آنها جلوگیری می کند. مردان نیز از فواید سویا در این زمینه بی بهره نیستند، زیرا مصرف آن استخوان ها را محکم کرده، کمبود مواد معدنی را جبران می کند و باعث کاهش بیماری آرتروز می شود.

سویا باعث حفظ سلامت روده بزرگ می شود

آمار مرگ و میر به دلیل سرطان روده در بیماری های دستگاه گوارش بالاترین درصد را به خود اختصاص می دهد. البته هنوز دانشمندان به هیچ گونه دلیل علمی یا ادعای قطعی در این زمینه دست پیدا نکرده اند. اما سویا نقش مهمی را در حفظ سلامت دستگاه گوارش که روده نیز جزئی از آن به حساب می آید، بازی می کند. تحقیق و بررسی در مورد افرادی که از سرطان روده جان سالم به در برده اند، حاکی از آن است که مصرف سویا باعث کاهش تکثیر سلول های سرطانی در روده می شود.

سویا در حفظ سلامت قلب،استخوان ها، غده پروستات و سیستم ایمنی بدن نقش مهمی را ایفا کند.

سویا باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می شود

سویا حاوی یک نوع زداینده قوی، به نام ساپونین می باشد. ساپونین ها به کلسترول های درونی امعاء و احشاء چسبیده و از جذب آنها در بدن جلوگیری می کنند. علاوه بر این ساپونین ها با از بین بردن میکروب های مضر سلامت بدن را تثبیت می کند.

فواید سویا برای بیماران دیابتی و کلیوی

خون افرادی که از بیماری قند رنج می برند، دارای مقادیر زیادی گلوکز است و سلول های بدنشان از تشخیص انسولین عاجز می باشد. انسولین نام هورمونی در بدن است که میزان جذب گلوکز را تنظیم می کند و باعث کاهش قند خون می شود. افراد دیابتی که در رژیم روزانه خود از سویا استفاده می کنند، میزان گلوکز خونشان به طرز شگفت انگیزی کاهش می یابد. از آنجا که بیماری دیابت نهایتا منجر به بروز امراض کلیوی می شوند، پس می توان گفت که سویا به طور غیر مستقیم در پیشگیری و درمان بیماری های کلیوی اثرات مفیدی دارد.

سویا برای ریه ها نیز مفید است

پژوهشگران با بررسی نتایج یک تحقیق جدید تاکید کردند: مصرف مواد غذایی حاوی سویا خطر ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی را کاهش می‌دهد.

به گزارش سرویس بهداشت و درمان ایسنا، پژوهشگران استرالیایی در یک مطالعه جدید دریافته‌اند: افرادی که محصولات غذایی حاوی سویا مصرف می‌کنند، عملکرد ریوی بهتری دارند و خطر بروز بیماری مزمن انسداد ریوی در آنها بسیار کمتر است.

دکتر فومی هیرایاما و اندری لی از دانشگاه فناوری کیورتین در استرالیا به همراه یک تیم پژوهشی از پزشکان متخصص امراض ریوی این تحقیق را انجام داده‌اند. آنها از 300 بیمار مبتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی در شش بیمارستان ژاپنی و 340 نفر در گروه کنترل و در رده سنی مشابه از همان نواحی نظرسنجی کردند.

پژوهشگران درباره مقدار مصرف سویا در این افراد اطلاعاتی به دست آوردند. دکتر هیرایاما در بیانیه‌ای اعلام کرد: مصرف سویا باعث بهبود عملکرد ریه‌ها می‌شود.

وی تصریح کرد: سویا حاوی فلاوونوئیدهایی است که به عنوان یک ماده ضد التهابی در ریه عمل می‌کند و می‌تواند در افراد سیگاری از ریه‌ها در برابر تاثیرات سرطان زایی تنباکو محافظت کند.

با این حال پژوهشگران تاکید کردند باید تحقیقات بیشتری در این زمینه صورت گیرد تا مکانیسم بیولوژیک این تاثیر شناسایی شود.

گفتنی است، سویا یکی از ترکیبات موجود در بسیاری از مواد غذایی ژاپنی ها است و تا کنون فواید بسیاری از مصرف این ماده خوراکی شناخته شده است.