دانستنی هایی درباره لیزر درمانی

با توجه به پیشرفت علم حالا در اکثر بیماری ها از لیزر استفاده می شود در این جا بحث از درمان‌های رایج برای زیبایی پوست است، افراد بسیاری برای از بین بردن چین و چروک و جای جوش و لک از این روش استفاده می کنند.

بخوانید حرف های برازنده، متخصص پوست و لیزر را در دانشنامه سلامت : لیزر پوست ، روش درمان ضد پیری برای درمان خطوط نازک و چین و چروک است، این روش برای آکنه، زخم، لکه ها و کک و مک های قهوه ای و انواع دیگر از تغییرات رنگی پوست کاربرد دارد. لیزر دی اکسید کربن باعث تبخیر لایه های فوقانی پوست و در نتیجه از بین بردن آنها منجر می گردد. به طوری که پوست جدیدی تشکیل می شود.

این متخصص پوست و لیزر در ادامه عنوان کرد: لیزرهای لایه‌بردار را به دو گروه بزرگ تقسیم می کنند؛ از گروه اول می‌توان به لیزرهای لایه‌برداری مثل لیزر CO2 اشاره کرد که یک ناحیه از پوست را به صورت سرتاسری لایه‌برداری می‌کند. هنگامی‌که لیزر برای اولین بار به روی پوست می‌تابد، لایه سطحی پوست یا اپیدرم برداشته می‌شود و اگر استفاده از این لیزر با دقت انجام نشود، می‌تواند خطرناک باشد؛ چون نفوذ عمقی لیزر موجب از بین رفتن ضمایم پوست (مثل غدد عرق یا ضد چربی) می‌شود و در این صورت، خطر ایجاد اسکار یا جوشگاه دایمی ‌در ناحیه تحت درمان، وجود خواهد داشت.

گروه دوم فراکشنال است. در هر جلسه درمان، درصدی از سطح مورد درمان دست‌ نخورده باقی می‌ماند، لذا به سرعت پوست ترمیم خواهد شد و عوارض کمتری از گروه اول دارد. امروزه این گروه لیزرها، طرفداران بسیاری دارد.

وی گفت: بسیاری به دلیل شغل خود امکان انجام لیزر درمانی را ندارند، چرا که زمان طولانی برای بهبودی نیاز دارد. به کمک دستگاههای جدید لیزر اولتراپالس اسکن دار، معمولا طول مدت عمل لیزر پوست کمتر از یکساعت طول می کشد. بلافاصله پس از عمل، پوست برافروخته و به رنگ صورتی پر رنگ یا قرمز در می آید و بیمار احساس سوختگی یا خارش می کند.

برای 3تا 5 روز پس ازعمل بیمار دارای ترشحات روشن یا کمی زرد رنگ است. در روش باز معمولا در 24 ساعت اول با استفاده از کمپرس سرم سرد بایستی ترشحات شسته و پس از 24 ساعت از محلول آب و سرکه برای تمیز کردن صورت استفاده می شود.

در روش پانسمان بسته روز دوم یا سوم پانسمان عوض شده و همزمان بایستی بیمار آنتی بیوتیک و داروی ضد ویروس مصرف نماید. تورم صورت بین روز دوم تا چهارم طبیعی است و بین روزهای 7 تا 10 بیمار پوست قرمز و صورتی دارد که به تدریج به سمت طبیعی شدن پیش می رود و تقریبا در هفته سوم پس از عمل ، از بین می رود.

برازنده با بیان توصیه هایی افزود: در چند روز اول بایستی سر بیمار هنگام خواب بالا باشد تا از تورم صورت جلوگیری شود. معمولا بیمار بایستی تا6 ماه پس از عمل توسط پزشک ویزیت شود و پس از دو هفته بایستی کرمهای تجویز شده توسط پزشک با دقت استفاده شود. حداقل تا 2 هفته پس از لیزر بیمار نبایستی در معرض آفتاب قرار گیرد و پس از آن بیمار بایستی از ضد آفتاب، کلاه لبه دار ، نقاب یا عینک آفتابی استفاده نموده و مراقبت های لازم تا 3 ماه انجام گیرد.

پرتو درمانی چیست ؟

دانستنی هایی در مورد پرتو درمانی در دانشنامه سلامت بخوانید .

پرتو درمانی ( Radiotherapy ) استفاده از پرتوهای یونساز برای ازبین بردن یا کوچک کردن بافتهای سرطانی است . در این روش در اثر آسیب DNA ، سلولهای ناحیه درمان ( بافت هدف ) تخریب و ادامه رشد و تقسیم غیر ممکن میشود . اگرچه پرتو علاوه بر سلولهای سرطانی به سلولهای سالم نیز آسیب میرساند ولی اکثر سلولهای سالم بهبودی خود را دوباره بدست می آورند . هدف از پرتو درمانی از بین بردن حداکثر سلولهای سرطانی با حداقل آسیب به بافت های سالم است . روشهای مختلفی برای پرتودهی و انتقال اشعه با قدرت نفوذ متفاوت وجود دارد ، علاوه براین تعدادی از روشهای پرتو دهی میتواند بطور دقیق و کنترل شده برای درمان ناحیه کوچکی از بافت بدون آسیب به بافت و اندام های اطراف استفاده شود ، در حالیکه برای درمان نواحی بزرگتر از انواع دیگر پرتو استفاده میشود . درتعدادی از بیماران هدف از درمان تخریب کامل تومور و بعضی کوچک کردن تومور یا کاهش علائم آن است . در هر بیمار طراحی درمان برای محافظت بافت های سالم تا حدامکان انجام میشود . نیمی از بیماران سرطانی پرتودرمانی‌ میشوند . پرتودرمانی ممکن است بصورت منفرد یا همراه با دیگر روشهای درمان سرطان ( شیمی درمانی یا جراحی ) مورد استفاده قرار گیرد حتی دربعضی موارد ممکن است بیش از یک روش پرتودرمانی به کار گرفته شود .

چه موقع رادیوتراپی مورد استفاده قرار میگیرد ؟

رادیوتراپی ممکن است برای درمان انواع تومورهای جامد شامل تومورهای مغز ، پستان ، گردن رحم (Cervix ) ، حنجره‌‌ ، ریه ، پانکراس ، پروستات ، پوست ، نخاع ، معده ، رحم یا سارکومای بافت نرم و استخوان درمان لوسمی و لنفوم ( تومور سیستم لنفاوی ) و برخی تومورهای خوش خیم به کار رود . مقدار دوز مورد استفاده در پرتودرمانی به نوع تومور و بافت یا اندام های درمعرض آسیب بستگی دارد . برای بعضی از تومورها ، پرتودهی به نواحی غیرتومورال برای جلوگیری از رشد مجدد سلولهای سرطانی صورت میگیرد . این تکنیک ، پرتو درمانی پیشگیری کننده ( Prophylactic ) نامیده میشود . رادیوتراپی همچنین میتواند به کاهش علائم بیمار مثل درد ناشی از گسترش سرطان به استخوان یا سایر بافت های بدن کمک کند . این تکنیک رادیوتراپی تسکینی ( Palliative ) نامیده میشود .

تفاوت بین رادیوتراپی خارجی ، رادیوتراپی داخلی (براکی تراپی ) و رادیوتراپی سیستمیک چیست ؟

پرتودهی ممکن است توسط دستگاهی خارج از بدن ( رادیوتراپی خارجی ) و یا توسط منبع پرتو در داخل بدن ( رادیوتراپی داخلی ) و یا توسط مواد رادیواکتیو باز درداخل بدن انجام شود ( رادیوتراپی سیستمیک ) . نوع پرتودهی به نوع تومور ، تحمل بافت های سالم اطراف محل آن ، مسافتی که پرتو باید در داخل بدن طی کند همچنین به سلامت عمومی بیمار ، تاریخچه بیماری و اینکه آیا بیمار از روشهای دیگر درمان استفاده خواهد کرد یا نه و مجموعه ای عوامل دیگر بستگی دارد . دربیشتر بیماران از روش پرتودرمانی خارجی و در تعداری از بیماران از سه روش پرتو درمانی خارجی ، داخلی ، سیستمیک همراه با هم و یا جداگانه استفاده میشود .

رادیوتراپی خارجی :

پرتودرمانی یا رادیوتراپی خارجی معمولاً دربیماران سرپایی مورد استفاده قرار میگیرد . در بیشتر این بیماران نیاز به بستری شدن در بیمارستان نیست رادیوتراپی خارجی برای درمان انواع سرطان شامل سرطان مثانه ، مغز ، پستان ، رکتوم ، پانکراس ، معده ، گردن رحم ، حنجره ، ریه ، پروستات و رحم استفاده میشود علاوه بر این رادیوتراپی خارجی ممکن است برای کاهش دردهای متاستاتیک و یا مشکلات دیگر ناشی از گسترش تومورها مورد استفاده قرار گیرد.

رادیوتراپی حین جراحی : Intraoperative Radiotherapy

این روش نوعی پرتو درمانی خارجی همراه با جراحی است . IIORT برای درمان تومورهای متمرکز که نمی توان آنها را به طور کامل خارج کرد و یا ریسک عود مجدد وجود دارد استفاده می­شود. بعد از خارج کردن تمام یا بیشتر بافت تومورال یک دوز زیاد با انرژی بالا مستقیماً به محل تومور در حین جراحی داده میشود ( بافت های سالم اطراف بوسیله شیلدهای مخصوصی حفاظت میشوند ) . بیمار بعد از عمل جراحی در بیمارستان بستری میشود این روش ممکن است در درمان تومور های تیروئید ، gynecological , colorectal روده باریک و لوزالمعده ( پانکراس ) استفاده شود . این روش برای درمان برخی از انواع تومور های مغز و سارکومای لگن در بزرگسالان تحت بررسی است .

رادیوتراپی داخلی : ( Brachy Therapy )

در این روش منبع تشعشع که در یک پوشش نگهدارنده کوچک پیچیده شده در داخل تومور و یا بسیار نزدیک به آن قرار میگیرد و Implant یا ماده کاشتنی نامیده میشود . مواد کاشتنی ممکن است در شکلهای مختلف مانند سیمهای کوچک ، تیوبهای پلاستیکی ( کاتترها ) ribbans ( رشته ای ) کپسول و یا به شکل دانه ای وجود داشته باشد . مواد کاشتنی مستقیماً در داخل بدن گذاشته میشوند . در رادیوتراپی داخلی ممکن است بیمار نیاز به بستری داشته باشد .

رادیوتراپی داخلی معمولاً به یکی از روشهای زیر انجام میشود که هرکدام به طور جداگانه توضیح داده شده است . در هر سه روش از مواد کاشتنی سربسته استفاده میشود .

رادیوتراپی داخل نسجی : ( Interstitial Rediotherapy )

در این روش ماده رادیواکتیو در داخل بافت یا نزدیک محل تومور قرار میگیرد . این روش در درمان تومور های سر و گردن ، پروستات ، گردن رحم (Cervix ) ، تخمدان ، پستان ، نواحی لگن و اطراف مقعد استفاده میشود . در رادیوتراپی خارجی پستان ممکن است یک دوز بیشتر ( Boost ) به روش داخل نسجی یا خارجی به بیمار داده شود .

رادیوتراپی داخل حفره ای : (Therapy Intracavitary )

در این روش منبع رادیواکتیو بوسیله یک اپلیکاتور در داخل بدن قرار میگیرد . این روش معمولاً در درمان تومورهای رحم استفاده میشود . محققان در حال مطالعه و بررسی انواع رادیوتراپی داخلی برای درمان دیگر سرطانها شامل پستان ، Bronchial ، گردنی ، مثانه ، دهانی ، Tracheal, Rectal ، رحم و واژن هستند .

رادیوتراپی سیستمیک : ( پزشکی هسته ای )

در این روش از مواد رادیواکتیو مانند I₁₃₁ Strontium89. به صورت خوراکی و یا تزریقی استفاده می­شود . این روش درمانی گاهی اوقات برای درمان سرطان تیروئید و لنفوم غیر هوچکینی بزرگسالان استفاده میشود . محققان در حال بررسی موادی هستند که بتواند برای درمان دیگر انواع سرطان استفاده شود .

آیا پرتو درمانی باعث رادیواکتیو شدن بیماران میگردد ؟

بیماران تحت پرتودرمانی معمولاً نگران این موضوع هستند که آیا این روش درمانی بدن آنها را رادیواکتیو خواهد کرد ؟ جواب این سؤال به نوع پرتو درمانی انجام شده بستگی دارد پرتو درمانی خارجی بیمار را رادیواکتیو نخواهد کرد و در این بیماران نیازی به دوری از افراد دیگر در طول درمان نیست .

در رادیوتراپی داخلی ( داخل نسجی ، داخل حفره ای ) که با منابع رادیواکتیو سربسته انجام میشود بیمار ممکن است در بیمارستان بستری شود . در این مورد پیش بینی های لازم برای حفاظت پرتویی پرسنل بیمارستان و ملاقات کنندگان صورت خواهد گرفت . منابع سربسته بطور اساسی ناحیه اطراف خود را مورد تشعشع قرار میدهند ، بنابراین تنها ناحیه اطراف منبع ، و نه تمام بدن بیمار رادیواکتیو خواهد شد .

در رادیوتراپی سیستمیک از منابع رادیواکتیو سرباز که وارد جریان خون میشوند استفاده میشود . مقداری از این مواد رادیواکتیو از طریق بزاق ، عرق یا ادرار بیمار از بدن خارج میشوند و تازمانیکه اکتیویته آنها به اتمام نرسیده است بدن رادیواکتیو است . بنابراین بعضی از مواقع پیش بینی های حفاظتی لازم برای افرادیکه در تماس نزدیک با بیمار هستند بکار میرود . پزشک و یا پرستار درصورت نیاز به اقدامات حفاظت پرتویی از این موضوع مطلع خواهند شد .

چگونه دوز تشعشع اندازه گیری میشود ؟

مقدار انرژی جذب شده در واحد جرم ماده دز جذبی یا دوز تشعشع نامیده می شود . تا قبل از سال 1985 واحد دوز جذبی ، راد (rad ) بود در حال حاضر از واحد گری ( Gy) استفاده میشود . یک گری برابر با rad 100 است ( 1cGy = 1 rad ) . دوز قابل تحمل بافتهای مختلف متفاوت است برای مثال کبد میتواند یک دوز مجموع cGy3000 را تحمل کند در صورتیکه کلیه ها قدرت تحمل cGy 1800 دارند . دوز مجموع معمولاً به دوزهای کوچکتر در تعداد جلسات معین که به صورت روزانه داده میشود ، تقسیم میشود . این روش باعث افزایش تخریب سلولهای سرطانی با حداقل آسیب به بافت سالم میشود . برای نشان دادن میزان آسیب سلولهای سرطانی در مقایسه با سلولهای سالم از یک ضریب به نام نسبت درمانی (therapeutic ratio ) استفاده میشود .

منابع انرژی در رادیوتراپی خارجی جه منابعی هستند ؟

منابع پرتودهی مورد استفاده در رادیوتراپی خارجی ممکن است شامل انواع زیر باشد :

اشعه گاما یا x : این پرتوها از نوع تشعشع الکترومغناطیس محسوب میشوند ، ولی طریقه تولید آنها متفاوت است . پرتوهای x بوسیله دستگاهی به نام شتابدهنده خطی تولید میشوند . پرتوهای با انرژی پایین در تخریب سلولهای سرطانی سطحی و پرتوهای با انرژی بالاتر در درمان تومورهای عمقی تر بکار میرود . پرتوهای x میتوانند یک ناحیه بزرگ را مورد تشعشع قرار دهند . پرتوهای گاما از رادیو ایزوتوپهایی مثل ایدیدیوم Ir و CO₆₀ منتشر میشوند . هر عنصر در یک زمان خاص واپاشی و میزان متفاوتی از انرژی را آزاد میکند که بر نفوذ آن به داخل بدن مؤثر است . در واپاشی کبالت پرتوی گاما منتشر میشود که در درمان با Gamma knife نیز مورد استفاده قرار میگیرد .

تشعشعات ذره ای ( Particle beams )

دراین روش از ذرات هسته ای پر انرژی به جای فوتون استفاده میشود . این روش درمانی ، رادیوتراپی ذره ای یا تشعشع ذره ای نامیده میشود .

تشعشعات ذره ای به وسیله شتابدهنده های خطی ، سنکروترن و سیکلوترون تولید میشود . ذرات شتابدار عبارتند از : الکترون که به وسیله تیوب اشعه X تولید میشود ، نوترون ها که به وسیله عناصر رادیواکتیو و تجهیزات مخصوص تولید میشوند . یونهای سنگین مثل پروتونها ، هلیوم و ذرات باردار کوچک یعنی مزون که به وسیله شتابدهنده و یک سیستم مغناطیسی تولید میشوند . برخلاف پرتوهای ایکس و گاما ، پرتوهای ذره ای قدرت نفوذ کم دارند . بنابراین از این پرتوها معمولاً برای درمان تومورهای سطحی یا زیر جلدی استفاده میشوند .

درمان با پرتوی پروتون ( Proton beam therapy )

در این روش از پرتوهای پروتونی استفاده میشود که انرژی خود را در یک ناحیه کوچک ( Bragg peak ) از دست میدهند . در این ناحیه دوزهای بالا بر روی تومور با حداقل آسیب به بافتهای نرمال متمرکز میشود . پروتون درمانی فعلاً در مراکز محدودی در ایالات متحده استفاده میشود . این شیوه برای درمان تومورهایی که عمل جراحی مشکل یا پر مخاطره است به کار میرود . تحقیقات کلینیکی برای استفاده از این روش در درمان ملانومای چشم ، Retinoblastoma ( یک نوع تومور چشمی که بیشتر در اطفال زیر 5 سال اتفاق می افتد ) سارکومای عضلات مخطط ، برخی انواع تومورهای سر و گردن ، پروستات ، مغز و ریه در حال انجام است .

منابع انرژی مورد استفاده در پرتو درمانی داخلی چه منابعی هستند ؟

منابع تشعشع مورد استفاده در رادیوتراپی داخلی عبارتند از : ایزوتوپهای رادیواکتیو مانند (I₁₃₁ ) و Sr₈₉ ، فسفر ،palladium ، سزیم ، ایریدیوم ، فسفات یا کبالت ، منابع دیگری هم در دست بررسی هستند .

در روش اول از یک دوز بالا برای تخریب بافت تومورال در مغز استفاده میشود . سر بیمار در یک قالب مخصوص که به جمجمه متصل است قرار میگیرد . از قالب به منظور تابش به خط مستقیم به تومور سر بیمار استفاده میشود . تابش دقیقاً در ناحیه مورد نظر خواهد بود . این روش بافتهای اطراف تومور عموماً از آسیب در امان خواهند ماند‌ . این شیوه به سه صورت انجام میگیرد :‌ روش متداول استفاده از فوتون های با انرژی زیاد شتابدهنده خطی که‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ Linac -based stereo tactic RT نامیده میشود . در دومین روش از پرتوی گامای CO₆₀ و در روش سوم از پرتوهای ذرات باردار سنگین مثل پروتونها و یونهای هلیوم Stereo tactic استفاده میشود . این روش اکثراً در درمان تومورهای کوچک خوش خیم یا بد خیم مغز مثل مننژیوما ، و تومور هیپوفیز همچنین در درمان بیماریهای دیگر مثل پارکینسون ، صرع ، تومورهای متاستاتیک مغز ( تومورهایی که از قسمتهای دیگر بدن انتشار یافته اند ) ، به صورت منفرد و یا همراه با رادیوتراپی تمام مغز مورد استفاده قرار میگیرند .

در این روش از همان شیوه مورد استفاده در روش های قبل ولی با دوزهای پایین در تعداد جلسات متعدد استفاده میشود . دوزهای کم و تعداد جلسات زیاد نتیجه را بهبود بخشیده ، عوارض اشعه را به حداقل میرساند . این روش برای درمان تومورهای مغزی با همان روشی که در قسمتهای دیگر بدن بکار میرود ، استفاده میشود .

در تحقیقات بالینی سودمندی این دو شیوه به صورت منفرد و یا همراه با دیگر روشهای پرتو درمانی در حال بررسی است .

دیگر روشهای مورد استفاده و یا تحت مطالعه برای بهبودی پرتو درمانی خارجی چیست ؟

تعدادی از تکنیکها و روشهای اصلاحی مورد استفاده یا تحت مطالعه برای افزایش اثرات رادیوتراپی خارجی به شرح زیر است :

- رادیوتراپی تطبیقی سه بعدی 3-D Conformal Radiation Therapy

رادیوتراپی تطبیقی برخلاف طرح درمان های قدیمی سه بعدی است و از کامپیوتر برای هدف گیری دقیق تر تومور استفاده میشود . امروزه بیشتر متخصصین سرطان شناسی از این روش استفاده میکنند . تصاویر سه بعدی CT ، MRI ، PET ویا SPECT تهیه و به کمک نرم افزارهای مخصوص ، پرتوهایی که با شکل تومور مطابقت دارند طراحی میشود . چون در این تکنیک بافت سالم اطراف تومور به طور وسیع از تشعشع دور است از دوزهای بالاتر برای درمان تومور می توان استفاده کرد . استفاده از این روش در تومور های Nasopharyngeal ، پروستات ریه ، کبد و تومور های مغزی نتایج بهتری در برداشته است

در این روش که یک نوع رادیوتراپی تطبیقی سه بعدی جدید است معمولاً از پرتوهای x با شدتهای متفاوت برای انتقال دوزهای متفاوت پرتو به نواحی کوچک بافت به طور همزمان استفاده میشود . در این تکنولوژی نیز دوزهای بالا به تومور و دوزهای کمتر به بافتهای سالم اطراف میرسد . در برخی تکنیکها بیمار دوز روزانه بیشتری دریافت میکند و زمان کل درمان کاهش و موفقیت درمان بیشتر میشود . IMRT ممکن است عوارض جانبی درمان را کاهش دهد. پرتودهی در این روش بوسیله یک شتابدهنده خطی مجهز به کولیماتور Multileaf انجام میشود ( کولیماتور به شکل دادن دقیق پرتوها کمک میکند ) . با چرخش دستگاه به دور بدن بیمار پرتوها از بهترین زوایا وارد تومور میشوند . پرتو ها تا حد امکان به طور دقیق با شکل تومور تطبیق داده میشوند . چون دستگاه IMRT بسیار تخصصی است مراکز سرطان شناس به ندرت از این وسیله استفاده می کنند . این تکنولوژی جدید برای درمان تومورهای مغزی ، سرو گردن ، حلق بینی ، پستان ، کبد ، ریه ، پروستات و رحم مورد استفاده قرار میگیرد . IMRT برای هر بیمار و یا هر نوع توموری مورد استفاده قرار نمی گیرد.

پرتوهای LET Low و پرتوهای LET High چه پرتوهایی هستند ؟

LET معرف میزان انرژی به جا مانده از پرتو در هنگام عبور از بافت است. با جذب انرژی بیشتر سلولهای بیشتری از بین میروند . LET پرتوها متفاوت است. برای مثال پرتوهای x ، گاما و الکترونها Low LET و poins و نوترونها ، یونهای سنگین high LET میباشند . تحقیق و بررسی در مورد پرتوهای High LET در حال انجام است . هزینه سنگین این تجهیزات و آموزشهای تخصصی مورد نیاز ، استفاده از این پرتوها را به مراکز اندکی در ایالات متحده آمریکا محدود کرده است .

طراحی درمان در پرتو درمانی به عهده چه کسی است ؟

مجموعه کارکنان هر مرکز رادیوتراپی به طراحی و درمان بیمار کمک میکنند . تیم پرتو درمانی شامل رادیوتراپیست ، دوزیمتریست ( شخصی که دوز کامل و دقیق پرتو را مشخص میکند ) ، فیزیست ( فردیکه کنترل دستگاه برای انتقال مقدار صحیح پرتو به محل تومور در بدن را انجام میدهد) و پرتوکار میباشد . معمولاً پرتو درمانی یک قسمت از درمان بیمار را شامل میشود در درمان تکمیلی معمولاً از شیمی درمانی استفاده میشود .

رادیوتراپیست Radiotion oncologist ، از همکاری با متخصص سرطان شناس اطفال ، جراح و رادیولوژیست ( پزشک متخصص در تهیه و تفسیر گرافیهای اندامهای بدن ) پاتولوژیست ( پزشک متخصص آسیب شناسی ) سود میبرد .

طراحی درمان چیست و چرا مهم است ؟

به دلیل تنوع روشهای پرتو دهی طراحی درمان یک گام اولیه و مهم برای درمان هر بیمار تحت پرتو درمانی است . قبل از پرتو درمانی گروه رادیوتراپی میزان و نوع پرتو را مشخص خواهند کرد .

اگر بیمار باید تحت پرتو درمانی خارجی قرار گیرد رادیوتراپیست از روشی به نام Simulation ( شبیه سازی ) برای مشخص کردن هدف پرتویی استفاده میکند در طول انجام Simulation بیمار به حالت آرام بر روی تخت قرار میگیرد و محدوده درمان توسط Simulation مشخص میشود . شبیه سازی همچنین ممکن است شامل CT یا سایر روشهای تصویر برداری برای کمک به پرتوکار در جهت طراحی پرتو دهی باشد . Simulation ممکن است باعث تغییراتی در طراحی درمان و در نتیجه محافظت بیشتر بافت سالم از تشعشعات شود. نواحی که باید تحت پرتودهی قرار گیرند توسط یک مارکر دائمی یا موقتی مثل خالکوبی مشخص میشود . این نشانه ها در اولین جلسه درمان برای تعیین محل دقیق پرتو دهی به کار میرود . بسته به نوع پرتو درمانی ، پرتوکار ممکن است از Mold یا وسایل دیگر برای بی حرکت نگه داشتن بیمار در طول درمان استفاده کند . این وسایل معمولاً از فوم ، پلاستیک یا گچ ساخته میشوند . در بعضی موارد پرتوکار شیلدهایی را به منظور جلوگیری از نفوذ پرتو به ارگان و بافتهای اطراف محل درمان مورد استفاده قرار میدهد . زمانیکه شبیه سازی کامل شد تیم رادیوتراپی برای تصمیم گیری در مورد مقدار دوز مورد نیاز و چگونگی رساندن آن به محل مورد نظر و درمانهایی که در مورد بیمار باید انجام گیرد تصمیم گیری میکند .

حساس کننده ها و محافظت کننده های پرتویی Radiosensitizers.radioprotectors ؟

حساس و محافظت کننده های پرتویی مواد شیمیایی هستند که پاسخ سلول به تشعشع را تغییر می دهند . حساس کننده های پرتویی داروهایی هستند که سلولهای سرطانی را نسبت به تشعشع حساستر می کنند . برخی از این ترکیبات تحت مطالعه هستند . علاوه براین تعدادی از داروهای ضد سرطان مثل 5-flaurouracil و Cisplatin سلولهای سرطانی را نسبت به رادیوتراپی حساستر میکنند .

محافظت کننده های پرتویی که Radioprotectors هم نامیده میشوند داروهایی هستند که سلولهای سالم را از آسیب ایجاد شده توسط تشعشع محافظت میکنند . این مواد ترمیم سلولهای غیر سرطانی آسیب دیده را تسهیل میکنند . Amifostine تنها دارویی است که توسط اداره دارو و غذای ایالات متحده آمریکا (FDA ) بعنوان محافظت کننده پرتویی تأیید شده است . این دارو به کاهش خشک شدگی دهان ناشی از دریافت تشعشع زیاد در تومور غده پاروتید ( بنا گوشی ) کمک میکند . مطالعات دیگری برای تشخیص مؤثر بودن Amifostine در درمان سرطانهای دیگر در حال انجام است .

رادیوداروها (Radiopharmaceuticals ) چه داروهایی هستند و چگونه استفاده میشوند ؟

این داروها که تحت عنوان رادیونوکلئوتید ها شناخته میشوند داروهای رادیواکتیوی هستند که برای درمان انواع سرطان شامل تومور تیروئید ، تومور عود کرده قفسه سینه و تومور متاستاتیک استخوان استفاده میشوند . بیشترین استفاده مربوط به Samarium153 و Strontium89 می باشد . این داروها بوسیله FDA برای کاهش درد متاستاتیک استخوان تأیید شده است .

هردو دارو از طریق تزریق داخل وریدی و معمولاً در بیماران سرپایی مورد استفاده قرار میگیرند . بعضی مواقع این داروها به همراه رادیوتراپی خارجی استفاده میشود . انواع دیگر رادیونوکلئوتیدها P₃₂ ، Rhodium186 و گالیم نیترات میباشد داروهای دیگری نیز تحت مطالعه و بررسی هستند .

شیوه های جدید رادیوتراپی چیست ؟

گرما درمانی ( استفاده از حرارت ) همراه با رادیوتراپی در حال مطالعه است محققان دریافته اند ، ترکیب حرارت و پرتو میتواند میزان پاسخ دهی بعضی تومورها را افزایش دهد

محققین همچنین در حال مطالعه در مورد استفاده از آنتی بادیهای نشان دار برای انتقال تشعشع به طور مستقیم و صحیح به محل تومورند که رادیوایمونوتراپی ( Radio immunotherapy ) نامیده میشود . آنتی بادیها ، پروتئینهای مخصوصی هستند که بوسیله بدن در پاسخ به حضور آنتی ژنها ( موادیکه به عنوان عوامل خارجی توسط سیستم ایمنی در نظر گرفته میشوند ) ساخته میشوند . این آنتی بادیها میتواند در آزمایشگاه و در اتصال با مواد رادیواکتیو (طی روندی که نشان دار کردن نامیده میشود ) ساخته شوند . این مواد بداخل بدن تزریق و بدنبال سلولهای سرطانی تخریب شده میگردند . این روش میتواند ریسک آسیب پرتویی سلولهای سالم را به حداقل برساند . موفقیت در این تکنیک به تشخیص صحیح ماده رادیواکتیو و مشخص کردن دوز مؤثر و ایمن مورد استفاده در این شیوه بستگی دارد . استفاده از رادیوایمونوتراپی در برخی از تومورها شامل لوسمی ، NHL ، Colorectal و تومورهای کبد ، ریه‌ ، مغز ، پروستات ، تیروئید ، پستان ، تخمدان و لوزالمعده تحت بررسی است

با انواع روش های پرتو درمانی آشنا شوید

بخوانید در دانشنامه سلامت در مورد روش های پرتو درمانی و انواع آن ، با ما همراه باشید .

پرتو درمانی(رادیو تراپی- radio therapy):

پرتو درمانی استفاده دقیق از اشعه برای درمان کانسر است . پرتو درمانی اکثر بیماران توسط اشعه با انرژی زیاد و معمولاً به وسیله اشعه ایکس یا گاما یا پرتوهای ذره ای مثل الکترون انجام می شود .

Dose (دُز):

مقدار مشخصی از اشعه که بایستی به ناحیه ای از بدن که هدف درمان را تشکیل می دهد تابانده شود .

پرتو درمانی چگونه عمل می کند؟

دُز بالای اشعه موجب صدمه و تخریب سلولهای غیر طبیعی شده و به این ترتیب رشد معمولی و تقسیم سلولی را متوقف می کند . سلولهای غیر طبیعی از این طریق آسیب دیده و ترمیم نمی شوند در حالیکه سلولهای طبیعی بهبود یافته و به سرعت ترمیم می شوند .

تهیه و اجرای برنامه پرتو درمانی :

پزشک متخصص رادیو تراپی آنکلوژی:

پزشکی که مسؤل درمان شماست . این پزشکان، شیمی درمانی هم تجویز می کنند .

متخصص فیزیک پرتو درمانی:

محاسبه دز روزانه با توجه به دستور العمل پزشک معالج شما و طراحی درمان با نظر پزشک در شرح وظیفه آنها است.

تکنولزژیست های پرتو درمانی:

اجرای درمان با توجه به دستورالعمل پزشک با آنها می باشد .

انواع روشهای پرتو درمانی:

الف) پرتو درمانی خارجی:

روش معمول درمان می باشد که در این روش در طی یک دوره چند روزه یا چند هفته ای انجام می گیرد که به صورت سر پایی انجام می شود در این روش دستگاه پرتو درمانی اشعه را از خارج بدن به محل مورد نظر تابانده و درمان چند دقیقه به طول می انجامد و بدون درد است . در این روش چون هیچ ماده رادیو اکتیو یا پرتو ز وارد بدن شما نشده است براحتی میتوانید با دیگران ارتباطات اجتماعی بر قرار کنید .

ب) پرتو درمانی داخلی(Branchy therapy):

به چند روش قابل انجام بوده و می تواند بصورت سر پایی یا بستری باشد . در شکل دیگری از پرتو درمانی داخلی، مایعی خوراکی به بیمار داده می شود یا از طریق تزریق وارد بدن می شود . در این روش نیاز است که بیمار برای مدتی در بیمارستان بستری شود تا اینکه مقدار ماده رادیو اکتیو موجود در بدن تا حد قابل قبولی کاهش یابد تا خطری متوجه اطرافیان نباشد .

فواید پرتو درمانی:

در بعضی از موارد پرتو درمانی به تنهایی برای مبارزه با سلول های بد خیم کافی بوده ودر بعضی موارد ممکن است با سایر روشهای درمانی همراه باشد مثلاً در مواردی می توان از پرتو درمانی قبل از جراحی برای کوچک کردن توده سلولی و یا بعد از جراحی به منظور جلوگیری از رشد سلولهای باقیمانده و نواحی لنفاوی مرتبط بهره جست . مثال دیگر اینکه در بسیاری از موارد پرتو درمانی میتواند قبل، بعد و یا همزمان با داروهای شیمی درمانی استفاده شود تا به روند درمان کمک بیشتری شود .

عوارض پرتو درمانی :

پرتو درمانی می تواند صدمه به سلولهای طبیعی در کنار سلولهای بدخیم را به همراه داشته باشد .این عوارض جانبی و موقتی هستند اما بعضی از عوارض برای مدت طولانی تر یا دائمی در بدن فرد باقی می مانند . پزشک شما در مورد درمانتان و عوارض اولیه و دیر رس احتمالی توضیح خواهد داد. در هر حال توصیه می شود از پرسیدن هر گونه سؤالی امتناع نورزید .

رایج ترین عوارض عمومی پرتو درمانی عبارتند از :

خستگی، بی اشتهایی، مشکلات پوستی از رایج ترین عوارض هستند در درمانهای نزدیک به نواحی گوارشی، مشکلاتی نظیر تهوع، استفراغ و اسهال ممکن است پیش بیاید . در درمانهای سر و گردن، از عوارض شایع خشکی و ایجاد زخم در مخاط دهان و گلو می باشد . ریزش موقتی موها فقط در ناحیه درمان بوجود می آید .

هشدار در مورد خانم های باردار ، پرتو درمانی را هنگام بارداری انجام ندهید ، زیرا پرتو درمانی در سه ماهه اول برای جنین زیان آور بوده و باعث آسیب می شود .پس از این کار خودداری کنند .

اثرات پرتو درمانی بر تومورهای سرطان

بخوانید در مورد پرتو درمانی و این روش برای نابود کردن تومورهای سرطانی را در دانشنامه سلامت با ما همراه باشید .

محققان معتقدند که این شیوه از درمان برای کسانی که امید دیگری برای درمان ندارند می تواند کارساز بوده و مستقیما به تومورهای سرطانی حمله کرده و آنها را نابود کند.

تجربیات نشان داده که استفاده از این درمان در 29 بیمار در مدت 10 ماه 6 الی 21 درصد باعث توقف رشد تومورها به مدت 2 سال شده است. حتی در صورت رشد تومورهای جدید، تومورهایی که مورد هدف تشعشع قرار گرفته بودند به کلی متوقف شدند.

تحقیقات نشان می دهد که تجویز میزان بیشتری از پرتو ضرری به بیمار نمی رساند.

در سیستمهای جدید پرتودرمانی کنترل بیشتری در تاباندن مستقیم پرتو به تومورها و عدم تابش آن به نسوج سالم بدن وجود دارد. همچنین سیستمهای پیشرفته تصویربرداری نیز جایگاه دقیق تومورهایی که شاید توسط پزشک دیده نشده اند را در بدن بیمار مشخص می کند.

به دلیل وجود تاثیرات جنبی مانند خونریزی داخلی در بعضی از بیماران، محققان امیدوارند بتوانند رمز ژنتیکی یا علائم خاصی را در بدن بیمارانی که این درمان بر روی آنها تاثیر مثبت گذاشته بود بیابند تا بتوانند از آن در درمان سایر بیماران نیز استفاده کنند.

پرتو درمانی می تواند بر خیلی از تومورها اثر بگذارد .